Karol Parno Gierliński

Karol Parno Gierliński

Karol Parno Gierliński
Data i miejsce urodzenia	12 marca 1938 Poznań
Data i miejsce śmierci	4 lutego 2015 Nowe Miasto nad Pilicą
Narodowość	Sinto
Dziedzina sztuki	rzeźba, poezja, proza
Odznaczenia

Karol Parno Gierliński (ur. 12 marca 1938 w Poznaniu, zm. 4 lutego 2015 w Nowym Mieście nad Pilicą) – cygańsko-polski rzeźbiarz, poeta i prozaik; działacz społeczny. Twórca pierwszego w Polsce elementarza dla dzieci romskich „Miri szkoła – Romano elementaro”.

Życiorys

Pochodził z rodziny Sinti zamieszkałej w Wielkopolsce od kilku pokoleń. Ojciec – Ludwik, który był oficerem Wojska Polskiego, oraz matka – Wacława padli ofiarą Porajmos (eksterminacji Cyganów przez III Rzeszę), a on sam został uratowany z transportu do obozu zagłady przez Alfredę Markowską (Noncię). Wychowywała go i zadbała o edukację babcia, która po wyzwoleniu z obozu koncentracyjnego pod Hamburgiem powróciła z nim do Polski.

W 1957 ukończył Technikum Chemiczne w Poznaniu. W latach 1957–1963 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu.

W młodości zarabiał na życie jako wędrowny kotlarz. Pracował również w zawodach konserwatora dzieł sztuki, instruktora zajęć plastycznych i nauczyciela. Był kierownikiem literackim zespołów działających pod auspicjami Poznańskiej Estrady, w tym Cygańskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Roma”.

W 2001 został wyróżniony odznaką Zasłużony Działacz Kultury. W 2011 w uznaniu działań na rzecz zachowania i rozwoju języków romskich oraz propagowania edukacji wśród Romów został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.

Twórczość

Rzeźbę uprawiał zawodowo od 1963 aż do śmierci. Największy wpływ na jego twórczość wywarł Jan Maria Jakób. Początkowo pracował w metalu, później najczęściej w drewnie. Jego prace były wielokrotnie wystawiane w kraju i za granicą, znajdują się w licznych muzeach (m.in. w Pile, Gorzowie Wielkopolskim i Weilburgu) oraz zbiorach prywatnych. Około roku 2011 zainteresował się malarstwem i stworzył serię obrazów olejnych o tematyce romskiej.

W latach 60. XX w. był członkiem Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy ZMW oraz grupy literackiej „Wiry”. Był członkiem Związku Literatów Polskich. Jako poeta zadebiutował w 1968 wierszem „Deszcz” zamieszczonym w tygodniku Nowa Wieś. Jego utwory poetyckie były publikowane w prasie literackiej i w almanachach. W 2001 ukazał się nakładem Wydawnictwa NICE zbiór jego poezji pt. „Xaratuno thuv / Odległy dym”, który wzbudził znaczne zainteresowanie i został przetłumaczony na język niemiecki przez Karin Wolff. W roku 2007 został wydany obszerny zbór opowiadań pt. „Meteory / Siłałe cierhenia”, zaś w roku 2012 wybór dawnych i nowych wierszy zatytułowany „Róża pustyni”.

Praktycznie cała jego twórczość literacka powstała w języku polskim. Jest mocno nasycona problematyką cygańską; wielokrotnie powraca wątek wymuszonej rezygnacji z wędrownego trybu życia; prezentowane jest specyficzne, cygańskie poczucie humoru. Równocześnie w jego wierszach oraz opowiadaniach można znaleźć liczne odniesienia do zagadnień uniwersalnych, zadumę nad światem i istotą człowieczeństwa.

Autor koncepcji oraz tekstu pionierskiego podręcznika dla dzieci romskich w wieku wczesnoszkolnym pt. „Miri szkoła – Romano elementaro”. W 2007 ukazało się pilotażowe wydanie podręcznika w dialekcie Polska Roma, poszerzone i poprawione rok później w kolejnej edycji. Podręcznik ten został przełożony na dialekt Bergitka Roma, a jego wersja elektroniczna, uzupełniona o sprawdziany ze znajomości słownictwa romskiego i arytmetyki, znalazła się w multimedialnym podręczniku dla dzieci romskich wydanym w 2009 w Kostrzynie nad Odrą.

Zajmował się tłumaczeniem tekstów na dialekty romskie.

Jako aktor wystąpił w 2009 w serialu telewizyjnym Na dobre i na złe (w odcinku „Kabała”), grając rolę Hauptmano. W filmie fabularnym Papusza w 2013 zagrał rolę Śero Roma.

Uważany za znawcę języka, kultury oraz obyczajowości romskiej, był konsultantem kilku prac magisterskich i doktorskich z dziedziny cyganologii.

Wybrane publikacje

Literatura piękna

• Karol Parno Gierliński Xaratuno thuv / Odległy dym (Bydgoszcz, 2001)
• Karol Parno Gierliński Xaratuno thuv / Odległy dym / Rauch in der Ferne / Gedichte Übertragen von Karin Wolff (w przekładzie na język niemiecki, Myślibórz, 2002)
• Karol Parno Gierliński Meteory / Siłałe cierhenia (Szczecinek, 2007, ISBN 978-83-919567-6-2)
• Karol Parno Gierliński Róża pustyni (Tarnów, 2012, ISBN 978-83-62719-32-7)

Podręczniki

• Karol Parno Gierliński Miri szkoła Romano elementaro (wydanie I, Gorzów Wlkp., 2007, ISBN 978-83-925856-0-2),
• Karol Parno Gierliński Miri szkoła Romano elementaro (wydanie II, Kostrzyn nad Odrą, 2008, ISBN 978-83-918449-1-5),
• Karol Parno Gierliński Miri szkoła Romano elementaris (wydanie I, Kostrzyn nad Odrą, 2008, ISBN 978-83-918449-2-2),
• Karol Parno Gierliński Miri szkoła Romano elementaro (wydanie III, Gorzów Wlkp., 2021, ISBN 978-83-963444-0-3),
• Karol Parno Gierliński Miri szkoła Romano elementaris (wydanie II, Gorzów Wlkp., 2021, ISBN 978-83-963444-1-0)

Literatura popularnonaukowa

• Karol Parno Gierliński Zawody i profesje romskie (Szczecinek, 2008, ISBN 978-83-919567-9-3),
• Elżbieta Jakimik, Karol Parno Gierliński Kobieta w środowisku romskim (Szczecinek, 2009, ISBN 978-83-928142-0-7)
• Elżbieta Jakimik, Karol Parno Gierliński Sinti w Polsce (Szczecinek, 2011, ISBN 978-83-928142-3-8)
• Karol Parno Gierliński, opr. graficzne Marek Rudowski Profesje romskie (Wrocław, 2012, ISBN 978-83-62969-08-1)

Przekłady

• Historia Polskakri. Perunoskro rukh / Perun's Tree Oryginalny tytuł: Strażnicy orlego pióra. Drzewo Peruna Opracowanie historyczne: Paweł Nowak, Scenariusz: Wojciech Birek, Rysunki: Sławomir Kiełbus, Tłumaczenie na dialekt Polska Roma: Karol Parno Gierliński (Wrocław, 2007)
• Małgorzata Różycka, Janusz Balkowski Romowie – Roma – Romanies. Historia w obrazkach Rysunki: Marek Rudowski, Tłumaczenie na dialekty Polska Roma oraz Bergitka Roma: Karol Parno Gierliński (Wrocław, 2008, ISBN 978-83-928354-0-0)

Działalność społeczna

Na początku lat 80 XX w. zaangażował się w działalność związkową, pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Kombinacie Rolnym Żydowo (gmina Czerniejewo). W pierwszej dekadzie XX w. wspierał tworzenie Spółdzielni Socjalnej „Khetane” w Szczecinku, która była nastawiona m.in. na zachowanie zawodów tradycyjnie uprawianych przez Romów. W ostatnich latach życia aktywnie uczestniczył w działaniach związanych z edukacją dzieci romskich oraz obroną praw człowieka.

W latach 2004–2008 był deputowanym do Parlamentu Romskiego, utworzonego przez Międzynarodową Unię Romów.

Był członkiem Zespołu do Spraw Romskich Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

Wspierał antyrasistowskie działania Stowarzyszenia „Nigdy Więcej” podejmowane na Festiwalu „Przystanek Woodstock”.

Upamiętnienia

Tablica na skwerze Karola Parno Gierlińskiego w Wojcieszycach

• Jeden z murali składających się na galerię street artową w Warszawie, przedstawiającą osoby znaczące dla społeczności romskiej.
• Tablica pamiątkowa na skwerze Karola Parno Gierlińskiego w Wojcieszycach.

Linki zewnętrzne

• Strona Karola Parno Gierlińskiego
• Opis i prezentacja podręcznika